ภัยพิบัติทางธรรมชาติครั้งใหญ่ เมื่อปี พ.ศ.2531-2532 ในพื้นที่ภาคใต้ ที่มีสาเหตุส่วนสำคัญเกิดจากการพัฒนาและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติอย่างไม่มีข้อจำกัด เป็นเหตุให้ต้องสูญเสียชีวิตประชาชน ทรัพยากรธรรมชาติ ตลอดจนทรัพย์สินต่างๆอย่างประเมินค่าไม่ได้ ทำให้เกิดความตื่นตัวด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และในปี พ.ศ.2532 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 ทรงมีพระราชดำรัสเกี่ยวกับภาวะโลกร้อน เมื่อวันที่ 4 ธันวาคม 2532 นับเป็นจุดเริ่มต้นในการเคลื่อนไหวของทุกฝ่าย และเป็นกระแสผลักดันให้ รัฐบาลประกาศให้ปี 2533-2535 เป็น “ปีแห่งการพิทักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม” และมีมติคณะรัฐมนตรีประกาศให้วันที่ 4 ธันวาคม ของทุกปีเป็น “วันสิ่งแวดล้อมไทย” และมีนโยบายให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วมของประชาชนในพื้นที่ โครงการที่สำคัญโครงการหนึ่งที่เกิดขึ้น ในช่วงเวลานั้นของกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม คือ “โครงการอาสาพัฒนาสิ่งแวดล้อม” ดำเนินการฝึกอบรม สร้างความตระหนักให้แก่ประชาชนและสร้างกลุ่มอาสาสมัครสิ่งแวดล้อมระดับท้องถิ่น ซึ่งเป็นที่มาของ “อาสาสมัครพิทักษ์สิ่งแวดล้อม” หรือ “อสว.” ได้ดำเนินการเรื่อยมา ในปี 2545 ไปได้มีการปรับเปลี่ยนรูปแบบให้เท่าทันกับกระแสโลกที่เปลี่ยนไป เกิดแนวคิดการรวมกลุ่มพลังทางสังคมที่ทำงานด้านสิ่งแวดล้อมในรูปแบบ “เครือข่าย” โดยได้ริเริ่มดำเนินกิจกรรมในรูปแบบ “เครือข่ายอาสาสมัครพิทักษ์สิ่งแวดล้อม” ในพื้นที่นำร่อง 10 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดน่าน ลำปาง สุโขทัย นครพนม เลย ขอนแก่น ชลบุรี เพชรบุรี สุราษฎร์ธานี และจังหวัดกระบี่ ควบคู่ไปกับการบริหารและสนับสนุนกิจกรรมเครือข่ายในพื้นที่ หลังจากนั้นได้มีการขยายเครือข่ายและพื้นที่ดำเนินงานมาอย่างต่อเนื่อง (ปี 2550 มีสมาชิกเครือข่าย 75 จังหวัด และในปี 2555 มีสมาชิกเครือข่ายครบ 76 จังหวัดทั่วประเทศ)

      ในปี พ.ศ. 2548 - 2549 ได้มีการปรับรูปแบบ แนวทางการดำเนินงานและบทบาทหน้าที่เครือข่ายอาสาสมัครให้มีความเหมาะสมมากยิ่งขึ้น รวมไปถึงการปรับเปลี่ยนชื่อ “เครือข่ายอาสาสมัครพิทักษ์สิ่งแวดล้อม” เป็น “เครือข่ายอาสาสมัครพิทักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมหมู่บ้าน” หรือ “เครือข่าย ทสม.” และเรียกชื่อตัวอาสาสมัครว่า “ทสม.” ในปี พ.ศ.2550 กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมได้ประกาศใช้ “ระเบียบว่าด้วยอาสาสมัครพิทักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมหมู่บ้าน พ.ศ.2550” มีเจตนารมย์รองรับและสนับสนุนการทำงานของภาคประชาชน เชื่อมประสานการทำงานร่วมกันจนเป็น เครือข่าย ทสม. และในช่วงเวลาเดียวกันมีมติคณะรัฐมนตรี ประกาศให้ “วันที่ 4 ธันวาคม ของทุกปี เป็นวัน ทสม.แห่งชาติ”

      ในปี พ.ศ. 2557-2558 กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ได้มีนโยบายสำคัญในการบูรณาการเครือข่ายอาสาสมัคร ภายใต้การกำกับของหน่วยงานกระทรวงฯ ให้เป็นหนึ่งเดียวและเข้าร่วมเป็น ทสม.รวมถึงการสนับสนุนภารกิจกระทรวงที่หลากหลายมากขึ้น ภายใต้แนวคิด “การบูรณาการเครือข่าย ทสม.และภาคีสร้างสิ่งแวดล้อมดีให้คนไทย” จึงได้มีการปรับปรุงระเบียบฯ พ.ศ.2550 ให้มีความสอดคล้องและเพื่อเป็นการพัฒนาการดำเนินงานเครือข่าย ทสม.ให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น ในปี พ.ศ. 2558 จึงมีประกาศใช้ “ระเบียบว่าด้วยอาสาสมัครพิทักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมหมู่บ้าน พ.ศ.2558 ” ขึ้นปี

      พ.ศ. 2559 -ปัจจุบัน นับเป็นอย่างก้าวย่างที่สำคัญ ขับเคลื่อนพลัง ทสม. พลังประชารัฐรักษ์สิ่งแวดล้อม สืบสานพระราชปณิธานในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ส่งต่อความมั่นคง มั่งคั่งยังยืน ให้กับคนรุ่นหลังสืบต่อไป